I wrote this more than ten years ago when I was ranting about the hopelessness of the Philippines. Has anything changed?
Marami ang nagsasabing nagbabago ang lahat ng bagay. Ang weather, ang kulay ng langit at ang mga ulap nito, ang mga puno’t halaman, ang hangin, tubig, at lupa, ang bundok, ang kalikasan, ang teknolohiya, ang uso, ang allowance mo at suweldo ng mga magulang mo, ang presyo ng mga bilihin, ang pamasahe, ang size ng paa mo, ang height at weight mo, ang kaibigan at kaaway, ang girlfriend at boyfriend, ang mga paborito, ang takbo ng buhay.
Kung pisikal na aspeto, madali lang magbago. Magpahaba ka ng buhok o di kaya’y magpakalbo, puwede ring wig kung gusto mo. For a new look, bagong paraan ng pananamit, new fashion, kung baga. Ay, oo, magbihis ka for a change, imbes na blue t-shirt, black na lang. Kung sawa ka na sa pantalon, eh di mag-skirt. At maaari ka ring magpa-sex change, di ka nga lang magkaka-anak maski anong gawin mo, unless may isang genius nanamang makaisip ng paraan. Mayroon na nga ba o sa pelikula lang iyon?
Subalit hindi lahat ng pagbabago ay tanda ng pag-unlad. Ang Pilipinas, halimbawa, ay dumaan sa mahabang proseso ng ebolusyon. Mula sa Ita, Indones, at Malay na di umano’y mga ninuno raw natin (ngunit pinabulaanan na), haluan mo pa ng lahing Espanyol, Hapones, at Amerikano, at anong makukuha mo? Isang Pilipino.
Dahil sa kolonyalismo, narito tayo ngayon sa kinatatayuan natin. Nakabuti ba ang pagbabagong dala nila? Ano nga ba ang mas mainam? Kung di tayo sinakop, marahil ang Pilipinas ay maituturing na sagana sa likas na yaman at di pa sana tuluyang nasira ang ating kalikasan. Ngunit huwag din nating ikaila na kung di dumating ang mga dayuhan, mananatili tayong mangmang, walang alam, uncivilized. Patuloy nating sasambahin ang araw at kalikasan kung hindi naituro ang Kristiyanismo na siyang pinakatanggap na paniniwala kung di man ng mundo, ng Pilipinas.
At ang Pilipinas sa kasalukuyan, patuloy pa ring nagbabago. Puro nga lang pabagsak, pabulusok sa kahirapang tila siyang talagang destinasyon ng bansa. At ang pagbabagong ito’y nagdudulot ng pagbabago sa ibang bagay, iyong bang domino effect. Mababang katumbas ng piso sa dolyar equals mahinang ekonomiya. Isabay mo pa ang pagtaas ng presyo ng langis, susunod na tataas ang pamasahe; magiging mahal ang mga bilihin, ngunit di naman tumataas ang suweldo.
Sa desperasyong manatiling buhay, survival of the fittest nga naman, kakapit nalang sa patalim. Ibebenta ang sarili o sariling anak, magnanakaw, papatay, magpu-pusher, kakalbuhin ang bundok, mangungurakot, luluwas ng bansa legal man o illegal na paraan… Masisisi ba natin sila? Kung tutuusin, dalawa lang naman ang option – ang mabuti ngunit mahirap na paraan at ang paraang masama ngunit instant milyonaryo naman. Tiyaga? Medyo kulang yata tayo nun. Kaya nga may instant noodles, instant coffee, at kung anu-ano pa. Mahilig kasi tayo sa instant. Kaya marami rin ang sumasali sa lotto, sweepstakes, at iba’t-ibang text-to-win style na sinasamantala ng mga mauutak na corporations.
Ngunit mayroon ding panawagan ang bansang Pilipinas. Kung gusto mo ng magandang pagbabago, baguhin mo muna ang sarili mo. Ah, kay daling sabihin, mahirap gawin. Kung ganoon kadali ang pisikal na pagbabago, bakit animo’y suntok sa buwan ang pagbabago sa sarili, ng pagkatao? Marahil, mahirap kasing tumabingi sa nakasanayan.
At kung ugali ang tinutukoy, ibang usapan na iyan. Ang ugali kasi o pagkatao ay tulad sa isang halaman. Kapag itinanim na’t lumaki, mahirap nang hugutin pa. Paano’y malakas na ang kapit ng mga ugat nito sa lupa.
Pero bakit kasi kung ugali ng tao ang pinag-uusapan, ang general perception na pumapasok sa isip ay kasamaan. Likas bang masama ang tao? Sa bawat pagkakamali, ang rason, “tao lang kasi.” Puro excuses! Nagkamali ka, nagkasala, nagsinungaling, nakipag-away, kasi nga tao ka nga lang naman.
Kung gayo’y hopeless case na ba ang sangkatauhan? Lalo na sa Pilipinas na punung-puno ng mga nilalang na may identity crisis. Oo, isa ang Pilipinas sa mga bansang may mainam na batas o konstitusyon. Nakasalalay nga lang ang tagumpay nito sa implementasyon. Sabihin nating kulang lang siguro tayo ng disiplina. Disiplinang kung talaga namang ii-internalize at isasapuso’t isasagawa’y magbubunga ng pag-unlad.
Disiplina? Muli, kulang din tayo niyan. Simpleng batas nga o patakaran, di natin masunod. Sinabing bawal umihi, dun pa mismo sa sign iihi. Tapos ang mga basura, tama bang itapon sa ilog na sana’y pagkukuhanan ng malinis na tubig? Minsan lumalabas na hindi tayo nag-iisip. Unti-unti na tayong kinokonsumo ng katangahan!
Sinasabing lahat ng bagay ay nagbabago. Ngunit kailan kaya matatamasa ang tunay na pagbabago? Ang pagbabagong walang kababawan, iyong hindi lang kunwari, iyong totoo, iyong magdudulot ng kabutihan at kaunlaran.
Oo, kailangang maghintay, dahil ang mabuting pagbabago ay di dapat minamadali. Subalit hanggang kailan? Ilang beses nang sumikat at nagbalik ang bolang apoy sa kanlungan nito. Ang mabusilak na rosas ay bumuka at nalanta, ang buwang araw sa gitna ng dilim ay lumitaw at nawala, tinakwil ng ulan ang init at pawis, at di na mabilang kung ilang beses umikot mundo.
Kailan mamumulat ang mamamayan na hindi lang puro rally and kasagutan sa mga problema? Na walang mangyayari kung iaasa lang natin sa gobyerno o sa iba ang mga hinaing natin. Na hindi telenobela ang sitwasyon natin, hindi drama na sa isang madamdaming pagluha ay mawawala agad ang mga tinik ng buhay. Na kailangang kumilos at gumawa ng paraan. Na dapat tayong maging independent at kahit minsa’y siyang lulutas sa sariling suliranin.
Kailan? Kailan darating ang pagbabago? Ngayon… bukas… sa susunod na araw, susunod na buwan, next year…? Maganda mang isiping habang may buhay, habang hindi nauubos ang numero sa kalendaryo, may pag-asa. Pero wala, nakakasawa na ring maghintay. Hangga’t di nagigising ang mga Pilipino mula sa masarap na pagkakahimlay sa binuong ilusyon, na balang araw ay bubuti ang lahat na parang magic, mananatili tayong sadlak sa ganitong buhay.
Muli’t-muli, ang daling sabihin, ipamukha, ibantayog, at ipaglaban ang lahat ng ito; kay daling mag-demand ng pagbabago… ngunit muli’t-muli rin, kay hirap gumawa ng paraan.