Back to my Roots

“Nice butt!” sabi ng kaibigan ko habang pinapanood namin ang isang Cordilleran cultural performance sa aming unibersidad. Siyempre, naka-traditional outfit sila, naka-bahag iyong mga lalaki. Bilib din naman ako. Sa kabila ng lamig, iyon lang ang suot nila ng gabing iyon – exposed ang mga muscles, taba, at puwet; walang hiya-hiya…

Unang pagkakataong nakapagsuot ako ng bahag noong pumunta ako ng Korea for a Youth Exchange Program. Though I tried to show as little skin as possible (as if may maii-show) at nagsuot ako ng brip. Funny enough, sa isang Exchange Program muli akong nagkaroon ng chance na mag-bahag. This time, my friend convinced me to lose the undies!

“Kultura mo iyan, dapat ipagmalaki mo,” naalala kong sinabi niya. At iyon na nga, sa harap ng mahigit-kumulang na 300 audience mula sa Southeast Asia at Japan, ako’y sumayaw. Halos malaglag ang aking bahag pero masaya ako noong panahong iyon na nakapagbahagi ako ng kaunting sulyap ng aking cultural identity.

I’m an Ibaloi and definitely I’m proud to be an Igorot. Pero pag minsan ang hirap sabihing Igorot ka kung wala kang kaalam-alam tungkol sa kultura mo. Hindi naman sa walang-wala. Subalit lumaki ako sa siyudad at namulat sa relihiyong  hindi sumasang-ayon sa animistic beliefs ng mga IP (indigenous people). Hindi rin naituro sa akin ang lengguwaheng Ibaloi. Nakakalungkot subalit ang katotohana’y nawawala na ang pagpapahalaga sa IP culture na tila ba wala itong puwang sa isang moderno at globalisadong lipunan. Ganun pa man, ang tanging hiling ko ay sana hindi ko ito tuluyang makalimutan.

Cordilleran cultural performance in Thailand, 2012 (photo credit: Aya Abraham) 

 

Eat Veggies and Save the Amazon Forest – Ha?!

Nasusunog or should I say sinusunog ang Amazon forest. Ngunit hindi lang ang tinaguriang lungs of the earth or largest tropical rainforest of the world and biktima. Marami sa ating mga kagubatan ang sinisira dahil sa pagtotroso, pagmimina, at pagsasaka.

Gusto mong tumulong beyond social media? Kumain ng gulay at prutas. Anong connect, you ask. Well, isang dahilan ng pagkasira ng ating mga gubat ang pagsasaka. At huwag ka, ang mga pananim na iyan ay hindi para sa tao – pagkain iyan ng mga baka na pagkarami-rami upang mapunan ang demand for hamburger, corned beef, at iba pang karne.

Kapag nagbawas ka ng pagkonsumo ng karne, malaking tulong na iyan upang di lalong lumala ang deforestation.

Obviously, okay din ito sa kalusugan nang hindi dumagdag sa statistics ng namamatay sa heart attack, stroke, diabetes, at iba pang lifestyle diseases.

Ngunit masarap ang bawal. O kailangan ko ng protein for my muscles. O ayoko ng gulay. Kung gusto, maraming paraan. Kung ayaw, maraming dahilan.

Hindi naman kailangang itakwil ng tuluyan ang karne. Kapag nag-decide kang maging vegan o vegetarian, eh di ayos. Ngunit maski flexitarian (occasional meat-eater) lang, “meatless Mondays,” o sahug-sahog na karne sa ulam, o hinay-hinay sa unli-samgyeup, magandang simula na iyan. Hindi naman siguro isang malaking sakripisyo ito ano.

Kaya’t ano pang hinihintay mo. Mag-#lessismore na! Less karne, more gulay! Nakatulong ka na sa kalikasan, okay pa sa katawan!

Learn more about the campaign here.

Credit: Greenpeace

Film Rebyu: ‘Parasite’

Credit: imdb.com

May mga palabas na akala mo pagkaganda-ganda dahil multi-awarded at gusto ng mga kritiko pero hindi pala, pa-artsy-fartsy lang. Mayroong iba na walang awards at deadma sa mga tao pero okay naman. At mayroon namang iyong mga ginawaran na ng parangal at swak na swak pa sa panlasa ng mga manonood – iyong tipong mapapasulat ka ng rebyu.

Enter “Parasite” – Korean film ni Bong Joon-ho na nakatanggap ng Palme d’Or Award sa Cannes Film Festival. Ito ang pinakamataas na gantimpala sa nasabing festival.

Sadyang kahanga-hangang direktor si Joon-ho dahil tulad ng iba niyang obra na “Okja,” “Snowpiercer,” at “The Host,” ang “Parasite” ay hindi lang for entertainment, isa rin itong social commentary sa mga isyu ng mundo – class struggle, in this case.

Kuwento ito ng mahirap at mayamang pamilya without the langit-lupa love angle. Dala ng gipit at kasakiman, gagawin ang lahat ng mga nasa ibaba upang umangat kahit pa sa paraang pananamantala. Matatawa ka at mapapaisip din. Ika nga sa kanta ng Aegis, sa gulong ng buhay, bakit ang mga nasa ilalim ay nasa ilalim pa rin? Samantalang naghahari-harian ang mga walang kahirap-hirap na iniluklok ng pribilehiyo.

“They’re rich but they’re nice,” puna ng isang karakter na agad pinabulaanan ng isa pa, “They’re nice because they’re rich.”

Nakakaaliw at nakakakaba ang pinaghalong comedy at thriller na pelikula. Ang ganda ng plot, pacing, acting, at twist. Definitely one of the best movies I’ve seen this year.

Maihahantulad ko ito sa pagsakay sa roller coaster na hindi mo alam kung saan ka dadalhin. Sino ang kakampihan mo? Sino ang bida at kaaway? Sino ang tunay na parasite?

Kuro-kuro dala ng maulang panahon

Madalas maulan o mabagyo ang Agusto, ang aking birth month. Marahil tanda ito ng buhos ng grasya ng kalangitan sa aking pagkasilang. Ngunit ito’y hagulgol ng dalamhati para sa marami, lalo na kung ika’y nasa Metro Manila. Paano’y lalong lumalala ang malala ng kalagayan ng trapiko na kasalanan di umano ng mga pampublikong sasakyan at provincial buses. Dagdag pa diyan ang pagbaha na hindi na pinagtataka ng karamihan dahil epekto ito ng kawalan ng disiplina at pagpapahalaga sa kalikasan, pagkakalat lalo na ng mga plastik, pagputol sa mga puno, at di maayos na pagpaplano ng siyudad.

Normal na ang dating hindi. Ang daluyong ng malalakas na bagyo dahil sa climate change. Isang climate emergency na kung tutuusin. Ngunit walang pakundangan sa patuloy na panggagahaman ang maraming pulitiko’t korporasyon. Ang mga kabataa’y nagra-rally, umaasa ng aksiyon mula sa mga makapangyarihan. At sila’y babansagang rebelde. Papatahimikin. Papatayin. Silang lumalaban para sa kapakanan ng kalikasan.

Sa Hong Kong naman patuloy ang welga bilang pagtutol sa mga panukala ng Tsina, na tila ay may planong sakupin ang buong mundo. Maging ang teritoryo ng Pilipinas ay inaangkin. Kaya’t kagulat-gulat ang pagdami ng mga Chinese National sa bansa. Probinsiya na nga yata tayo ng Tsina na mukhang hindi naman inaalmahan ni Digong.

Sadyang masalimuot ang kalagayan ng pulitika ngayon sa Pilipinas na pinakomplikado pa ng sagutang “dilawan” at “DDS.” Kung kaya’t love life nalang ng mga artista ang pinagtutuunan ng mga mahilig sa tsismis. Samantalang isang buntong hininga na lamang ang magagawa ng marami habang patuloy na magtitiis. Tatanggapin na lang ang realidad ng trapik, ng ulan at bagyo, ng baha, ng patayan, ng mga corrupt – na iraraos nalang sa walang kakupas-kupas na hugot.

 

‘Ang Huling El Bimbo’ – Bittersweet Nostalgia

There’s something about the 90s fashion of grunge, bulky and oversized clothes. It would make you spin right back to the past when life was, well, simpler. And music from the same period would make you embrace nostalgia even more as the feelings sink deeper through your veins.

This is what I felt when I watched “Ang Huling El Bimbo,” a musical inspired by the songs of the Filipino rock band Eraserheads. The 90s kid in me came to life. I quietly sang along to these all too familiar tunes. It’s a surprise how songs of the past are still retained in memory while I can barely remember the words of current songs on Spotify. Sign of aging? Let’s just admit that music then was much better. I would even dare say that the 90s was the golden era for OPM (Original Pinoy Music).

The first half of the musical was brimming with life and energy relaying the story of carefree college life, friendship, and just plain fun. The revolving stage made seamless transitions between scenes and the beautiful choreography was a feast to the eyes that you won’t know where to look.

And then it gets dark. The song “Ang Huling El Bimbo” itself after all is not rainbows and butterflies. Growing up could mean losing yourself. A social commentary on the war on drugs and the face of poverty in the Philippines became the backdrop of the personal struggles of the characters in the story. That’s how life is. It can be messy.

I liked how the live band gave a fresh take on the songs. Who would have thought “With A Smile,” a song of hope, can be haunting. I also envied the effortless singing of the actors hitting high notes like it’s nothing. And the acting, too, was very natural and believable.

“Ang Huling El Bimbo” brought me back to the 90s. It made me smile. It made me sing. It made me frown in agreement to the wrongs of this world. It made me appreciate Pinoy talent. It made me want to watch more Filipino theater shows. I’ll definitely be coming back for more.

 

 

 

‘Sa Wakas’ – about wasak na pag-ibig

Sa wakas, napanood ko na rin ang musical play na ito, with the same name. Inspired by the music of Sugarfree, inilahad ng “Sa Wakas” ang phases of a break up nang pabaliktad. Reverse chronology ang peg ng show which I thought gave a unique twist, at sa umpisa palang, ipapamukha na sa iyo na walang forever.

Surprisingly, for a non-romantic like me na ayaw sa drama, natuwa naman ako sa dula. Bittersweet ang feels kasi you root for the relationship to work but you know that it won’t. Saklap! The play explored this pain part of love with struggles of finding one’s self as a backdrop, na very contemporary at relatable sa mga millenials.

For me, what stood out in the play is the music. I mean Ebe Dancel is such a poet. “Sa pagkumpas ng iyong kamay / Aking landas ginagabay / Nag-iisang tiyak sa isang libong duda / Silong sa iyak at pagluluksa…” Wow, di ba?!

Ang cool lang ng pagkakahabi ng mga awitin sa kuwento. Ang galing din ng live band with the violin and piano. Swak na swak iyong chuwariwap. At ang linis at effortless ng pagkanta nina Vic Robinson, Cara Barredo, at Justine Peña.

Hanggang next week nalang ang Farewell Run kaya nood na mga bes. “Ayoko nang mag-isa,” sabi ng kanta pero okay lang manood mag-isa tulad ng ginawa ko na walk-in lang. Kung mahilig ka sa love story, o hugot, o music, okay ito para sa iyo plus you’re supporting local artists which is always a good thing! 🙂

Credit: Sa Wakas, A Pinoy Rock Musical

Problem Child

Isa-isang nagsiakyatan sa entablado ang mga batang nagtapos sa elementarya upang tanggapin ang kanilang mga diploma. Pilit kong inalala kung sila’y naging estudyante ko. It’s either my memory is failing me or nag-undergo sila ng growth spurt at sadyang nagbago na ang mga itsura.

Ngunit nakakaaliw lang na iyong mga itinuturing na problem child or children , kasi marami sila, ay nakatatak pa sa aking utak. Ito iyong bully… iyong palaging pinapagalitan… iyong pasaway.

Dahil ako iyong super strict teacher, may pagkakataong nililipat sa akin iyong mga sobrang makukulit. So ayun nga, itong estudyanteng ito, ako na ang magha-handle. Siyempre ayaw daw niya sa class ko. I wouldn’t blame him. Sino ba naman ang may gusto sa terror na tulad ko. Gustong tumakas ng bata. Sorry siya mas mabilis ako. Hinawakan ko siya sa kamay and didn’t let go. Nag-holding hands while walking kami around the campus, para lang kumalma ang bata. Kinalauna’y wala na siyang nagawa kundi pumasok sa klase ko.

Binigyan ko siya ng libro na lubos niyang ikinatuwa, todo pasikat pa sa kaklase. Hindi pa rin nawala ang pagpapasaway niya ngunit sa tingin ko’y nag-effort naman siyang magpakatino. At nagbunga ang mga efforts niya dahil nakagpag-graduate na. Isa ring accomplishment ito para sa amin na naging guro niya.

Noong nagtuturo pa ako, natanong ko kung ako’y ba’y pinaparusahan. Mahirap kasi maging teacher. Maraming sakripisyo, kaunti o walang recognition. But looking back, those difficult times were the most memorable and meaningful moments.

Sa mga graduates, isang karangalang minsa’y naging guro niyo. Nawa’y maging matagumpay kayo sa daang tatahakin.

 

Green-minded

Green-minded ako

Berde… berde ang kulay ng mga puno

Mga punong sa halip na pinaparami

Pinuputol, pinapatay

Pinapalitan ng matatayog na kongkreto

Berde… berde and kulay ng gulay

Sabi’y pampahaba ng buhay

Ng tao, at ng mundo

Dahil bawas sa karne

Bawas sa emisyon ng karbong

Nakasusulasok

Maitim na usok

Na sa planeta’y bumabalot

Planetang nalulunod din sa basura at plastik

Plastik na sumasayaw sa hangin

Lumalangoy sa ilog

Lumulutang sa karagatan

Plastik na nasa isdang kinakain

Sa tubig na iniinom

Tila wala ng pag-asa

Wala na nga ba?

Ang mga isip-berde ay hindi papatalo

Patuloy ang buga ng karbon

Kasabay ng pag-usbong ng malinis na enerhiya

Mula sa tubig, hangin, at araw

Kumakaripas sa takbo ang urbanisasyon

Ngunit humahabol ang mga ideya

Ng green architecture at green space

Marami ang walang pakialam

Walang pakundangan sa pagbili at pagtapon,

Pagbili at pagtapon, pagbili at pagtapon

Subalit marami rin ang nakikialam

Binabago ang pananaw na wala tayong magagawa

Sa bawat pagtatanim ng puno

Sa bawat pagsuporta sa renewable energy

Sa bawat pagpili sa maka-kalikasang produkto

Sa bawat paghindi sa plastic straw, at plastic bag,

At plastic water bottle, at plastic spoon and fork

Sa bawat pagkonsumo ng organikong pagkain

Ang mga ito’y parang patak

Ambon sa umpisa

Nawa’y maging daluyong ng isip-berdeng gawa

Green-minded ako…

Sana ikaw din

 

Filipino Youth Beyond Paris (and yes, youth pa rin ako)

Ang suwerte ng kabataan ngayon. Ang dami nilang opportunities for youth engagement. Basta may event o program na meant for youth participants, tsine-check ko kaagad ang age qualification. Hindi na kasi ako pasok sa Philippine definition pero sa UN, youth pa ako so wapakels ako sa inyo, haha! Joke lang.

Anyway, inorganisa ng Climate Reality Project Philippines ang “Filipino Youth Beyond Paris: Acting on Climate, from Paris to Kigali and beyond,” isang climate action conference para sa mga youth (yes!). Ninais din nitong pag-usapan ang national youth statement on climate na ibibigay sa Philippine delegation sa 23rd Conference on Parties sa Bonn, Germany.

Hindi iyan isang bonggang party. Meeting iyan at negosasyon patungkol sa Paris Agreement. Ang Agreement na ito ay naglalayong i-limit ang pag-init ng mundo below two degrees at tinatarget nga natin ay 1.5 degrees kasi just a slight increase in temperature could mean the end of the world as we know it. OA?! Pero seriously, remember Yolanda? Bagyo pa more ang dala nito.

Picture ng aming mock negotiation (Photo from Climate Reality Philippines).

Eh, ano naman iyong Kigali? Bale siyudad ito sa Rwanda kung saan na-ammend iyong Montreal Protocol. Iyong Montreal Protocol ay nagpa-phase out ng mga ozone-depleting substances. Dahil walang effect sa ozone ang hydrofluorocarbons (HFCs) ginawa siyang substitute as refrigerant pero powerful greenhouse gas pala siya. So doon sa Kigali Amendment, kailangang i-phase out na rin ang HFCs. Gets?

Policy work can actually be exciting pag naiintindihan mo ang mga galawang nagaganap. Isa pa importante rin siya kasi ito iyong nagiging basehan ng mga pagbabagong ninanais natin. At sa mga policy work na ito, siyempre dapat involved ang all sectors including the youth. Kasi nga, tayo raw iyong pag-asa ng bayan na paulit-ulit binabanggit na para bang nakalimutan na natin. Kasi feeling nila puro selfie ang alam ng mga millenials. Pero sa totoo lang, sa tingin ko mas empowered at proactive ang mga kabataan ngayon, which is an awesome thing!

So balik tayo sa climate action, you want to know what you can do? Check out 101 ways to fight climate change. Sali ka rin sa iba’t-ibang youth initiatives at sabihan mo ako kung merong event pang-youth, iyong UN definition ha, hehe! But at the end of the day, bata o matanda, lahat tayo may magagawa para masolusyonan ang climate change. And the time to act is NOW!

Terror

Oo. I consider myself a terror teacher. Pati ako matatakot sa sarili ko.

Pagpasok palang ng classroom, animo’y mga ipis na ayaw sa ilaw ang mga estudyante kong balik kaagad sa mga upuan at todo pretend na behaved sila. Otherwise, makakatanggap sila ng death stare.

“Umupo nang matuwid, itikom ang bibig, kamay sa desk!” Parang military. Iyong mga boys, aliw na aliw kasi marami sa kanila ang pangarap ay maging pulis o sundalo. Don’t ask me why.

Nung minsang birthday ko, kinantahan ako ng mga estudyante. Hindi man lang ako ngumiti. Sabi ko lang, “Thank you, sit down,” sabay resume ang lesson. Cold-hearted, ano?

Thank you, sit down!

Mabait naman ako sa totoong buhay pero kailangang maging super strict sa classroom kung hindi kakainin ka ng buhay ng mga batang hindi nauubusan ng energy.

I’m sure hindi ako iyong paborito ng mga estudyante ko. Pero may mga mangilan-ngilan na parang they could see through me. Iyong tipong mababasa mo sa kanilang mga mata ang pang-unawa. Na tila sinasabi, “Naiintindihan namin kung bakit kailangan mong maging istrikto.”

“Teacher, kokopyahin?” tanong ng mga tsikiting.

“Ay hindi, tititigan!” sagot ko.

May mga palihim na ngiti. Marunong pala akong magpatawa, sarcastic lang.

Siyempre, dahil Teacher’s Day ngayon may mga greetings at throwback pictures noong ako’y nagtuturo pa, three years ago.

Bigla kong na-miss ang ingay at gulo sa classroom.

Iyong pag-prepare ng lesson at pagtuturo in straight English na parang college students ang mga kausap (nganga iyong mga bata).

Iyong pagkanta at pagsayaw tuwing may program. Kapag teacher ka dapat kaya mong gawin lahat.

Iyong feeling na tipong may na-inspire o may natutunan sila sa iyo.

Maraming nagsasabing teacher nga ang aura ko maski hindi na ako nagtuturo. Marami rin ang naguudyok sa aking magturo muli.

Puwede naman, subalit marami rin kasi akong gustong gawin. Mahilig din akong maglakwatsa at pumunta kung saan-saan. Hindi lang para mamasyal kundi pati gumawa ng mga bagay na ikabubuti ng bansa, community work kung baga. Bilang guro, mahirap iyong madalas na wala ka sa classroom.

Hindi biro ang maging teacher kaya sobrang saludo ako sa mga indibidwal na pinili ang tahaking ito.

Sa lahat ng teachers, mabait man o terror, tulad ko, happy Teacher’s Day!